Czym tak naprawdę jest kupowanie i sprzedawanie spółek? Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie jest przecież rzeczą, którą można nabyć na podstawie umowy sprzedaży, której wzór zaczerpniemy z internetu jak umowy sprzedaży samochodu czy najmu lokalu mieszkalnego. Jest to struktura zdecydowanie bardziej złożona, osoba prawna odrębna od swoich właścicieli, posiadająca swój własny majątek oraz swoje zobowiązania. Wobec tego zmiana jej struktury właścicielskiej powinna być odpowiednio skomplikowana i utrudniona. Czy tak jest?
Dwoma najpopularniejszymi sposobami na to, aby stać się właścicielem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością są share deal i asset deal.
Share deal
Share deal to nic innego jak nabycie praw udziałowych (udziałów) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na podstawie umowy sprzedaży (bądź innej umowy przenoszącej własność) udziałów.
Nabycie całości udziałów w kapitale zakładowym spółki powoduje, że kupujący staje się właścicielem udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. W tym przypadku przedmiotem transakcji pomiędzy dotychczasowym wspólnikiem a osobą, która chce nim być są prawa majątkowe – udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.
Majątek spółki nie ulega w tym przypadku zmianie, spółka dalej zachowuje swoją odrębność i posiadane przez siebie prawa (a także zobowiązania). Zmianie ulega jedynie podmiot będący właścicielem spółki – Wspólnik.
Jeśli chodzi o samą umowę sprzedaży udziałów (popularnie nazywaną SPA – share purchase agreement) to wskazać należy, że zgodnie z treścią przepisu art. 180 KSH powinna być zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Jednocześnie, zgodnie z treścią przepisu art. 99 § 1 KC, który stanowi, że: „jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie”, w sytuacji, gdy chcemy zawrzeć umowę przez pełnomocnika, pełnomocnictwo również musi zostać udzielone w takiej formie. Innymi słowy mówiąc, w przypadku woli nabycia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością wizyta u notariusza jest niezbędna.
Sama umowa sprzedaży udziałów wywołuje skutki pomiędzy stronami oraz stosunku do osób trzecich wraz z chwilą jej zawarcia. Jednakże zgodnie z treścią przepisu art. 187 KSH umowa wywołuje skutek w odniesieniu do Spółki dopiero z momentem zawiadomienia jej o tym. Jednocześnie należy zaznaczyć, że Spółka może zostać zawiadomiona o tym fakcie zarówno przez zbywcę udziałów (dotychczasowego wspólnika) jak również przez nabywcę udziałów (nowego wspólnika). Wobec tego, dopóki Spółka nie zostanie powiadomiona o tym, że zmienił się jej właściciel, a także nie zostanie jej przedłożony dowód tej zmiany, dla Spółki wspólnikiem dalej będzie dotychczasowy właściciel udziałów.
Niekiedy zawarcie umowy sprzedaży udziałów wymaga uzyskania specjalnych zgód lub zezwoleń – zarówno administracyjnoprawnych jak i korporacyjnych.
W odniesieniu do zgód administracyjnoprawnych wymienić należy chociażby konieczność zgłoszenia zamiaru dokonania takiej koncentracji majątku do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Dotyczy to sytuacji, gdy podmioty uczestniczące w transakcji osiągnęły określony poziom obrotu a rynku.
W odniesieniu do konieczności uzyskania zgód korporacyjnych należy wskazać, że z samej treści przepisów kodeksu cywilnego nie wynika, że Spółka musi wyrazić zgodę na sprzedaż jej udziałów, ale przepis art. 182 § 1, który stanowi, że: „zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć” upoważnia Wspólników do wprowadzenia takiej regulacji w umowie Spółki. Wobec tego, niekiedy koniecznym elementem poprzedzającym zawarcie umowy sprzedaży udziałów będzie uzyskanie zgody Spółki na to, aby jej udziały zostały zbyte.
Ostatnim aspektem związanym z share deal jest konieczność zgłoszenia zmiany wspólnika do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Zgłoszenie powinno nastąpić w terminie 7 dni od dnia dokonania czynności stanowiącej podstawę zgłoszenia. Samo zgłoszenie kosztuje 350 złotych. Do zgłoszenia, oprócz formularza Z3 oraz ZE należy dołączyć dowód uiszczenia opłaty a także dokumenty stanowiące podstawę wpisu tj. umowę SPA. Do wniosku trzeba również dołączyć zaktualizowaną listę wspólników spółki oraz listę podmiotów uprawnionych do powołania zarządu w Spółce.
Reasumując, sama sprzedaż udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w swoich skutkach niewiele różni się od sprzedaży innych rzeczy lub praw. Określony przedmiot lub prawo ( w tym przypadku prawo majątkowe – udział w spółce) jest sprzedawane. W pozostałym zakresie sytuacja Spółki pozostaje niezmieniona.
Asset deal
Kilka słów należy również powiedzieć o transakcji typu asset deal, która pomimo swojej mniejszej popularności niż transakcja typu share deal również znajduje zastosowanie w obrocie. Asset deal to rodzaj umowy odnoszący się do nabycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa a także innych składników majątkowych Spółki. Tytuł niniejszego artykułu może wprowadzać w błąd, ponieważ na podstawie tej umowy nie zmienia się struktura właścicielska spółki. Przedmiotem transakcji są określone składniki majątkowe będące własnością Spółki, które na podstawie umowy staną się własnością nabywcy. Przykładem takiej transakcji może być zakup sieci restauracji bądź warsztatu samochodowego.
Jednym z ryzyk związanym z transakcją typu asset deal jest fakt, iż zmienia się podmiot, który będzie prowadził działalność przy wykorzystaniu składników będących przedmiotem transakcji. W związku z tym, koniecznym będzie zdobycie przez niego odpowiednich zezwoleń, które są konieczne do prowadzenia takiej działalności np. zezwolenia na sprzedaż alkoholu. Takiego problemu nie ma w sytuacji, gdy zawierana jest transakcja typu share deal – Spółka, której udziały są nabywane dalej będzie korzystała z posiadanych zezwoleń czy koncesji, bo to ona będzie prowadziła działalność.
Dla kogo share deal, dla kogo asset deal?
Transakcje typu share deal cieszą się popularnością, w branżach, w których prowadzenie działalności jest immanentnie związane z uzyskiwaniem szeregu różnych zezwoleń. Przykładem może być tutaj branża budowlana bądź branża produkcji energetyczna wykorzystująca odnawialne źródła energii. Transakcje typu share deal są również wykorzystywane przez inwestorów, którzy dopiero „wchodzą na rynek” i jeszcze nie uzyskali odpowiednich dokumentów, a kupując Spółkę, która posiada już uprawnienia do prowadzenia działalności w zdecydowany Sposób przyspieszają swoje wejście na rynek.