Postępowania upadłościowe to długi i żmudny proces trwający nawet latami. W jego czasie sytuacja dłużnika (a później upadłego) zmienia się. W momencie wszczęcia postępowania, gdy wystąpi któraś z przesłanek niewypłacalności jest on po prostu dłużnikiem opóźniającym się z wykonywaniem swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych bądź dłużnikiem, którego pasywa przekraczają wartość aktywów a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące (ta druga sytuacja może nastąpić jedynie gdy jest on osobą prawną bądź jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej). Niekiedy uda mu się spłacić zobowiązania bądź zwiększyć majątek co skutkować będzie brakiem konieczności prowadzenia postępowania upadłościowego. Jednakże, w przeważającej mierze konieczne będzie dalsze prowadzenie postępowania upadłościowego, którego głównym celem jest zaspokojenie wierzycieli. W takiej sytuacji kluczowym momentem dla pozycji dłużnika jest ogłoszenie upadłości i stanie się upadłym. Wywołuje to bowiem szereg skutków prawnych w stosunku do samej osoby upadłego, jego majątku jak też w stosunku do postępowań sądowych i administracyjnych, w których bierze udział.
W odniesieniu do osoby upadłego jednym z najważniejszych jego obowiązków jest wskazanie i wydanie syndykowi całego swojego majątku, a także wydanie dokumentów dotyczących prowadzonej przez upadłego działalności, jego majątku, rozliczeń. W szczególności ma on obowiązek wydać księgi rachunkowe, inne ewidencje prowadzone dla celów podatkowych oraz korespondencję. Obowiązek upadłego wskazania swego majątku nie ogranicza się do udzielenia syndykowi ogólnych wyjaśnień o stanie tego majątku, lecz obejmuje również obowiązek przekazania syndykowi szczegółowych informacji co do poszczególnych przedmiotów majątkowych, tj. ich istnienia, położenia, sposobu korzystania i zarządu, podstawy i treści tytułu prawnego, obciążenia itd. Zobowiązanie do wydania majątku ogranicza się do dokonania takich czynności faktycznych, które, z jednej strony, oznaczają rezygnację upadłego z wykonywania zarządu oraz korzystania z majątku, z drugiej zaś – umożliwiają syndykowi korzystanie z tego majątku oraz dysponowanie nim.
Co więcej, upadły jest zobowiązany do udzielania wyjaśnień sędziowi-komisarzowi oraz syndykowi. Wyjaśnień tych upadły zobowiązany jest udzielać na stosowne żądanie sędziego-komisarza lub syndyka oraz w zasadzie w formie ustnej, chyba że ze względu na okoliczności sprawy uprawniony organ uzna za konieczne złożenie wyjaśnień w innej formie.
Ogłoszenie upadłości skutkuje również wygaśnięciem prokury a więc swoistego rodzaju pełnomocnictwa do dokonywania czynności związanych z prowadzoną przez upadłego działalnością gospodarczą.
Ogłoszenie upadłości skutkuje również powstaniem rozdzielności majątkowej pomiędzy upadłym (jeśli jest to osoba fizyczna) a jego małżonkiem. Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny.
W momencie ogłoszenia upadłości do firmy przedsiębiorcy dodaje się również oznaczenie „w upadłości”. Jest to związane z postulatami praktyki według których pożądane jest ujawnienie w obrocie faktu, że przedsiębiorca jest w stanie upadłości. Takie dodanie oznaczenia do firmy pozwoli kontrahentom ocenić ryzyko związane z zawieraniem umów z upadłym. Ujawnienie oznaczenia „w upadłości” w krajowym rejestrze sądowym następuje z urzędu. Dokonanie przez sąd wpisu wymaga jednak doręczenia mu odpisów postanowień o ogłoszeniu upadłości.
W odniesieniu do skutków ogłoszenia upadłości wobec majątku dłużnika należy wskazać, że z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego. W odniesieniu do składu masy upadłości należy podkreślić, że wchodzi do niej to co należało do majątku dłużnika w dniu ogłoszenia upadłości oraz majątek nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego poza tym co zostało wyłączone poprzez przepisy prawa upadłościowego. Najważniejszymi przedmiotami niewchodzącymi do masy upadłościowej są z mienie wyłączone spod egzekucji zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego oraz wynagrodzenie za pracę upadłego w części niepodlegającej zajęciu.
Z dniem ogłoszenia upadłości upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania z mienia wchodzącego w skład masy upadłościowej i rozporządzania nim. Skutek ten powstaje już w momencie wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości, a nie dopiero z chwilą uprawomocnienia się postanowienia. Jednocześnie upadły nie traci w tym momencie prawa własności do składników majątku. Traci on jedynie uprawnienia do rozporządzania nimi i do korzystania z nich. Co za tym idzie nie może korzystać z atrybutów prawa własności przysługujących mu.
Czynności prawne upadłego, które dotyczą mienia wchodzącego w skład masy upadłości są nieważne. Co więcej, spełnienie świadczenia do rąk upadłego dokonane po obwieszczeniu o ogłoszeniu upadłości w Rejestrze nie zwalnia z obowiązku spełnienia świadczenia do masy upadłości, chyba że równowartość świadczenia została przekazana przez upadłego do masy upadłości. Jednocześnie, po ogłoszeniu upadłości składniki masy upadłościowej nie mogą zostać obciążone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w celu zabezpieczenia wierzytelności powstałej przed ogłoszeniem upadłości. Co więcej, nie ma możliwości ustanowienia hipoteki przymusowej ani zastawu skarbowego dla zabezpieczenia wierzytelności powstałej po ogłoszeniu upadłości. Wpis w księdze wieczystej lub w rejestrze dokonany z naruszeniem powyższego podlega wykreśleniu z urzędu. Podstawą wykreślenia jest postanowienie sędziego-komisarza stwierdzające niedopuszczalność wpisu. Na to postanowienie przysługuje zażalenie.
W odniesieniu do zobowiązań pieniężnych upadłego i tego co się z nimi dzieje z dniem ogłoszenia upadłości należy wskazać, że jeśli ich termin płatności jeszcze nie nastąpił to stają się one wymagalne. Zobowiązania majątkowe niepieniężne zmieniają się z dniem ogłoszenia upadłości w zobowiązania pieniężne i z tym dniem stają się płatne, chociażby termin ich wykonania jeszcze nie nastąpił. Z masy upadłości mogą być zaspokojone odsetki od wierzytelności, należne od upadłego, za okres do dnia ogłoszenia upadłości. Przepisy prawa upadłościowego bardzo szczegółowo regulują również kwestie dotyczące potrącenia wierzytelności upadłego z wierzytelnością wierzyciela upadłego określając przypadku kiedy jest to możliwe, a także kiedy jest to niedopuszczalne.
Prawo upadłościowe określa również skutki jakie ogłoszenie upadłości powoduje dla takich umów jak umowa zlecenia, umowa komisu, umowa agencyjna, umowa pożyczki, najmu, dzierżawy, użyczenia. W odniesieniu do umowy zlecenia i umowy komisu to jeśli upadły był odpowiednio dającym zlecenie lub komitentem umowy wygasają. Jeśli upadły był zaś przyjmującym zlecenie lub komisantem wówczas od umowy można odstąpić z dniem ogłoszenie upadłości. W odniesieniu zaś do umowy agencyjnej to niezależne od tego, która ze stron upadła, umowa agencyjna wygasa. W odniesieniu do umowy użyczenia, jeśli rzecz została już wydana wówczas umowa ulega rozwiązaniu na żądanie jednej ze stron. Jeżeli rzecz nie była wydana wówczas umowa wygasa. W odniesieniu do umowy pożyczki to jeśli jej przedmiot nie został jeszcze wydany to umowa również wygasa. Z przepisów postępowania upadłościowego można wyprowadzić zasadę, że ogłoszenie upadłości pociąga za sobą (gdzie się oczywiście da) wygaśnięcie zobowiązań upadłego. Celem uregulowań jest, aby był on stroną jak najmniejszej ilości stosunków prawnych.
W odniesieniu zaś do postępowań sądowych, administracyjnych lub sądowoadministracyjnych dotyczących masy upadłościowej należy wskazać, że mogą być one wszczynane już po ogłoszeniu upadłości, jednakże wszcząć może je syndyk lub też mogą być wszczęte przeciwko syndykowi. Syndyk prowadzi je na rzecz upadłego lecz w imieniu własnym. Postępowanie sądowe, administracyjne lub sądowoadministracyjne w sprawie wszczętej przeciwko upadłemu przed dniem ogłoszenia upadłoścOi o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości, może być podjęte przeciwko syndykowi tylko w przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym wierzytelność ta po wyczerpaniu trybu określonego ustawą nie zostanie umieszczona na liście wierzytelności. Odmiennie wygląda kwestia dotycząca postępowania egzekucyjnego bowiem jeśli jest ono skierowane do majątku wchodzącego w skład masy upadłości, wszczęte przed dniem ogłoszenia upadłości, ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości. Postępowanie to umarza się z mocy prawa po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości.
Reasumując, ogłoszenie upadłości to moment, który ma wpływ na osobę upadłego, jego zobowiązania, majątek oraz postepowania sądowe i administracyjne, w których jest on stroną. Od tego momentu traci on cały szereg swoich uprawnień, które przejmuje syndyk. Upadły nie może od tego momentu zrobić niemalże nic, każde jego działanie jest objęte kontrolą syndyka, który czuwa nad całym postępowaniem dążąc do tego, aby wierzyciele upadłego uzyskali zaspokojenie swoich roszczeń. Syndyk pilnuje również, aby upadły nie próbował ratować pozostałości swojego majątku wyzbywając się go (co i tak byłoby nieważne). Ogłoszenie upadłości ma również istotny wpływ na stosunki majątkowe małżeńskie, oznaczenie przedsiębiorstwa itp. Od tego momentu dłużnik jest upadłym i przez ten pryzmat jest niestety postrzegany.