Oprócz dokapitalizowania spółki z ograniczona odpowiedzialnością, przepisy kodeksu cywilnego przewidują również jego przeciwieństwo czyli obniżenie kapitału zakładowego. Spółka może się na to zdecydować, gdy wspólnik opuszcza spółkę, a w spółce nie ma czystego zysku, z którego można by mu wypłacić wynagrodzenie. Poza tym środki pochodzące z obniżenia mogą być przeznaczone na pokrycie straty bilansowej. Obniżenie kapitału zakładowego to zdecydowanie rzadziej występująca praktyka niż jego podwyższenie, jednakże jest to również istotna regulacja, nad którą warto się pochylić.
Obniżenie kapitału zakładowego może nastąpić na jeden z trzech sposobów: poprzez umorzenie udziałów, zmniejszenie wartości udziałów albo poprzez jednoczesne umorzenie udziałów wraz z jednoczesnym zmniejszeniem wartości udziałów. Jednocześnie należy podkreślić, że obniżenie kapitału zakładowego musi uwzględniać minimalną wysokość kapitału zakładowego ( 5 tysięcy złotych) oraz minimalną wartość nominalną udziału (50,00 złotych).
Jeśli chodzi o zmniejszenie wartości nominalnej udziałów to w przypadku przyjęcia w spółce systemu równych i niepodzielnych udziałów, w którym wspólnik może mieć więcej niż jednej udział (tj. systemu wielości udziałów), co ma miejsce niemal we wszystkich krajowych spółkach z o.o., redukcja wartości nominalnej musi dotknąć równo wszystkie udziały ze względu na nakaz przypisania do udziałów tej samej wartości nominalnej. Prawa członkowskie żadnego udziałowca nie są unicestwiane ani tym bardziej nie dochodzi do usunięcia niektórych z nich ze spółki.
Umorzenie udziałów polega natomiast na unicestwieniu (części) ustanowionych udziałów, co powoduje zmniejszenie sumy wartości nominalnej istniejących udziałów, znajdujące odzwierciedlenie w obniżeniu kapitału zakładowego. Umorzenie udziałów stanowi operację odwrotną w stosunku do ustanowienia udziałów, przy czym – w zależności od trybu umorzenia – może wymagać uprzedniego nabycia udziałów podlegających unicestwieniu przez spółkę (umorzenie dobrowolne) bądź anulowane są udziały znajdujące się w rękach wspólnika (umorzenie przymusowe). Warto również powiedzieć, że umorzenie udziałów może (lecz nie musi) prowadzić do obniżenia kapitału zakładowego spółki. Samo umorzenie udziału zostało uregulowane w treści przepisu art. 199 KSH jako zagadnienia odrębne i niezwykle ciekawe – zarówno pod kątem teoretycznym jak i prawnym.
Kodeks spółek handlowych przewiduje dwa tryby obniżenia kapitału zakładowego spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Pierwszy z nich to podjęcie uchwały przez zgromadzenie wspólników w tym przedmiocie. Drugi, występujący zdecydowanie rzadziej został uregulowany w przepisie art. 199 § 5 kodeksu spółek handlowych i wiąże się z obniżeniem kapitału zakładowego z uwagi na ziszczenie się określonego warunku wskazanego w umowie spółki.
W odniesieniu do drugiego sposobu obniżenia kapitału zakładowego należy wskazać, że jest on powiązany z automatycznym umorzeniem udziałów i takie obniżenie kapitału zakładowego następuje poprzez podjęcie uchwały zarządu zaprotokołowanej przez notariusza. Uchwała zarządu prowadzi wtedy do zmiany umowy spółki, tak jak uchwała wspólników, którą zastępuje. Uchwała zarządu zapada bezwzględną większością głosów, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.
Co do zasady jednak, w celu przeprowadzenia obniżenia kapitału zakładowego konieczna jest zmiana umowy spółki dokonywana w drodze uchwały zgromadzenia wspólników. Tutaj, w przeciwieństwie do podwyższenia kapitału zakładowego umowa spółki nie może przewidywać możliwości obniżenia kapitału zakładowego bez konieczności zmiany umowy spółki. Uchwała wspólników o obniżeniu kapitału zakładowego stanowi zmianę umowy spółki, ponieważ zmianie ulega wysokość kapitału zakładowego, którego określenie jest obligatoryjnym elementem umowy spółki. W związku z tym uchwała taka powinna zostać powzięta większością 2/3 głosów, o ile umowa spółki nie przewiduje w tym względzie surowszych warunków. Jeżeli zaś uchwała o obniżeniu kapitału zakładowego uszczupla prawa udziałowe lub prawa przyznane osobiście poszczególnym wspólnikom, wymaga ona zgody wszystkich wspólników, których dotyczy. Uchwała zmieniająca umowę spółki wymaga umieszczenia jej w protokole sporządzonym przez notariusza. Uchwała o obniżeniu kapitału zakładowego powinna określać wysokość, o jaką kapitał zakładowy ma być obniżony, oraz sposób obniżenia, tj. czy następuje ono w drodze umorzenia niektórych udziałów lub ich części, czy też dochodzi do zmniejszenia nominalnej wartości wszystkich udziałów (art. 263 § 1 KSH). Konieczne staje się również określenie sposobu realizacji obniżenia kapitału zakładowego, tj. wskazanie, które udziały podlegają całkowitej bądź częściowej likwidacji, lub określenie trybu ustalenia tych udziałów (np. losowanie), przesądzenie, czy i jakie mają mieć miejsce wypłaty na rzecz wspólników.
Z uwagi na fakt, iż obniżenie kapitału zakładowego mogłoby prowadzić do pokrzywdzenia wierzycieli (zmniejsza bowiem ilość majątku, który powinna posiadać spółka) przepisy kodeksu spółek handlowych bardzo dokładnie regulują kwestie poinformowania o tym fakcie wierzycieli. Zgodnie z treścią przepisu art. 264 § 1 kodeksu spółek handlowych: „O uchwalonym obniżeniu kapitału zakładowego zarząd niezwłocznie ogłasza, wzywając wierzycieli spółki do wniesienia sprzeciwu w terminie trzech miesięcy, licząc od dnia ogłoszenia, jeżeli nie zgadzają się na obniżenie. Wierzyciele, którzy w tym terminie zgłosili sprzeciw, powinni być przez spółkę zaspokojeni lub zabezpieczeni. Wierzycieli, którzy sprzeciwu nie zgłosili, uważa się za zgadzających się na obniżenie kapitału zakładowego.” Jednocześnie, tego przepisu nie stosuje się w sytuacji, gdy jeżeli pomimo obniżenia kapitału zakładowego nie zwraca się wspólnikom wpłat dokonanych na kapitał zakładowy, a jednocześnie z obniżeniem kapitału zakładowego następuje jego podwyższenie co najmniej do pierwotnej wysokości. Ogłoszenie o uchwaleniu obniżenia kapitału zakładowego powinno zostać dokonane niezwłocznie po podjęciu uchwały. “Niezwłocznie” oznacza najszybciej, jak to jest możliwe. W normalnych okolicznościach przyjąć należy, że zarząd powinien w terminie 7 dni złożyć wniosek o ogłoszenie o uchwaleniu obniżenia kapitału. Natomiast w zależności od konkretnych okoliczności towarzyszących obniżeniu kapitału oraz w zależności od czasu podjęcia uchwały (np. 24 grudnia), może to być termin krótszy lub dłuższy. Ogłoszenie powinno nastąpić w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Umowa spółki może nałożyć obowiązek dokonania ogłoszenia również w inny sposób, co oznacza, że wspólnicy mogą w umowie spółki dodatkowo wskazać, obok MSiG, inne pismo, gdzie spółka będzie dokonywała ogłoszeń (np. ogólnopolski lub regionalny dziennik).W treści ogłoszenia powinny się znaleźć takie elementy jak: 1) firma spółki i oznaczenie organu rejestrowego, numer, pod którym przedsiębiorca jest zarejestrowany (art. 2 ust. 1 MSiGU); 2) kwota, o jaką kapitał zakładowy jest obniżany; 3) do jakiej kwoty kapitał zakładowy jest obniżany; 4) sposób obniżenia (czy dokonywane będą wypłaty na rzecz wspólników); 5) datę podjęcia uchwały o obniżeniu kapitału; 6) wezwanie wierzycieli spółki do wniesienia sprzeciwu w terminie 3 miesięcy, licząc od dnia ogłoszenia, jeżeli nie zgadzają się na obniżenie. Sprzeciw wierzycieli nie został w żaden sposób opisany w przepisach kodeksu spółek handlowych wobec czego do jego oceny należy stosować KC. Sprzeciw może przyjąć każdą postać, jednakże dla celów dowodowych zalecane jest sporządzenie go na piśmie. Wierzyciele, którzy w ustawowym terminie zgłosili sprzeciw, powinni być przez spółkę zaspokojeni lub zabezpieczeni. Zaspokojenie oraz zabezpieczenie może dotyczyć wierzytelności wymagalnych, jak i niewymagalnych, przy czym wierzytelności wymagalne i niesporne powinny być zaspokojone, chyba że wierzyciel wyrazi zgodę na ich zabezpieczenie. Wierzycieli, którzy sprzeciwu nie zgłosili, uważa się za zgadzających się na obniżenie kapitału zakładowego.
Ostatnim etapem obniżenia kapitału zakładowego jest zgłoszenie go do sądu rejestrowego. Do zgłoszenia należy dołączyć: 1) uchwałę o obniżeniu kapitału zakładowego; 2) dowody należytego wezwania wierzycieli; 3) oświadczenie wszystkich członków zarządu stwierdzające, że wierzyciele, którzy zgłosili sprzeciw w terminie określonym w art. 264 § 1, zostali zaspokojeni lub zabezpieczeni. W sytuacji, gdy jeżeli pomimo obniżenia kapitału zakładowego nie zwraca się wspólnikom wpłat dokonanych na kapitał zakładowy, a jednocześnie z obniżeniem kapitału zakładowego następuje jego podwyższenie co najmniej do pierwotnej wysokości wówczas punku 2 i 3 nie dołącza się do wniosku.
Jak widać obniżenie kapitału zakładowego to proces niezwykle skomplikowany i wielowymiarowy. Różnorodność sposobu obniżenia kapitału zakładowego, to czy jest związane z umorzeniem udziału czy nie oraz to czy następuje poprzez uchwałę zgromadzenia wspólników czy zarządu to tylko niektóre z problemów z tym związanych. Warto również wspomnieć, że obniżenie kapitału zakładowego powoduje pewne koszty dla spółki chociażby takie jak zapłata taksy notarialnej. Z całą pewnością przy procesie obniżania kapitału zakładowego trzeba skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, aby procedura została przeprowadzona w sposób prawidłowy.