Wszystko co dobre kiedyś się kończy. Tak też jest z prowadzeniem działalności gospodarczej. Dotyczy to zarówno prowadzenia działalności w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, spółki osobowej czy też spółki kapitałowej. W odniesieniu do każdej z tych form prowadzenia działalności gospodarczej, o przyczynach jej zakończenia decydują odmienne przepisy co wynika ze specyfiki każdego z nich. Niniejszy artykuł poświęcony będzie przyczynom rozwiązania spółki jawnej czyli najprostszej spółki osobowej, stanowiącej swoistą „bazę” dla struktury innych rodzajów spółek. Niekiedy rozwiązanie spółki jawnej następuje z przyczyn niezależnych od wspólników takich jak śmierć wspólnika jednakże w zdecydowanej większości przypadków to sami wspólnicy decydują o rozwiązaniu spółki jawnej.
Na starcie warto zaznaczyć, że przyczyny rozwiązania spółki jawnej zostały wskazane w treści przepisu art. 58 Kodeksu spółek handlowych, jednakże nie jest to katalog wyczerpujący gdyż do rozwiązania spółki jawnej dochodzi również wskutek połączenia z inną spółką osobową lub spółką kapitałową (art. 493 § 3 w zw. z art. 491 § 1 i 2 KSH). Przyczyny rozwiązania spółki jawnej możemy podzielić na przyczyny bezwzględne czyli takie, które zawsze będą prowadzić do ustania bytu spółki jawnej oraz przyczyny względne, których wystąpienie niekoniecznie musi prowadzić do rozwiązania spółki jawnej.
Przyczyny rozwiązania spółki jawnej mogą zostać wskazane w samej umowie spółki. Już na etapie jej tworzenia wspólnicy mogą zdecydować o tym, jakie okoliczności będą przyczyną jej rozwiązania. Przyczyny te to na przykład upływ czasu, zajście określonego zdarzenia (chociażby brak zysku przez określoną ilość lat obrotowych). Co jest istotne, zajście takiej przyczyny powoduje skutek samoistny w postaci konieczności likwidacji spółki, nie ma już potrzeby podejmowania w tej kwestii uchwały przez wspólników (por. Kodeks spółek handlowych. Komentarz. red. J. Bieniak, Warszawa, 2020 r.) Jednocześnie warto wskazać, że jest to przyczyna względna i istnieje możliwość dalszego prowadzenia spółki nawet pomimo jej zaistnienia. Zgodnie z treścią przepisu art. 59 KSH,: „spółkę uważa się za przedłużoną na czas nieoznaczony w przypadku, gdy pomimo istnienia przyczyn rozwiązania, przewidzianych w umowie, prowadzi ona swoją działalność za zgodą wszystkich wspólników”. Nawet jeśli zaistniała przyczyna rozwiązana przewidziana w umowie spółki to wspólnicy mogą przecież dalej chcieć ją prowadzić. Zgoda wspólników może zostać wyrażona nie tylko w decyzji w formie uchwały, ale w każdy dowolny sposób, przepisy ustawy nie wymagają bowiem w tym względzie zachowania formy szczególnej (art. 60 KC). Powszechnie przyjmuje się w doktrynie, że może być ona wyrażona nawet w sposób dorozumiany.
Kolejną przyczyną, która prowadzi do rozwiązania spółki jawnej jest podjęcie przez wspólników jednomyślnej uchwały o rozwiązaniu spółki. Jeśli wspólnicy są zgodni co do tego, że nie chcą już razem prowadzić działalności to mogą podjąć uchwałę w tym przedmiocie. Jednocześnie, jeśli spółka została zawarta przy pomocy wzorca teleinformatycznego (popularnie – poprzez system S24) to zgodnie z art. 58 § 2 „uchwała o rozwiązaniu spółki, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, może zostać podjęta przy wykorzystaniu wzorca uchwały udostępnionego w systemie teleinformatycznym. Podjęcie uchwały przy wykorzystaniu wzorca uchwały wymaga wypełnienia formularza uchwały udostępnionego w systemie teleinformatycznym i opatrzenia uchwały kwalifikowanymi podpisami elektronicznymi, podpisami zaufanymi albo podpisami osobistymi. Uchwała taka jest równoważna z uchwałą w formie pisemnej.”
Kolejną z przyczyn rozwiązania spółki jest ogłoszenie upadłości spółki. Spółka jawna, zgodnie z treścią przepisu art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – prawo upadłościowe jest przedsiębiorcą (ponieważ jest zakładana w celu prowadzenia działalności gospodarczej) posiada zdolność upadłościową wobec tego może ogłosić upadłość co prowadzi do rozwiązania spółki.
Kolejną z przyczyn rozwiązania spółki jest śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości. Z uwagi na fakt, iż wspólnicy spółki jawnej ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki jawnej bez ograniczenia całym swoim majątkiem to zgodnie z przepisem art. 5 ust. 2 pkt 2 mogą ogłosić swoją upadłość (de facto zrobi to sąd) co będzie powodowało rozwiązanie spółki. W odniesieniu zaś do śmierci wspólnika należy wskazać, że z uwagi na charakter spółki jawnej jako spółki osobowej, w której osoba wspólnika ma istotne znaczenie, jego śmierć stanowi przyczynę jej rozwiązania. Identyczne ze śmiercią wspólnika skutki prawne wywiera uznanie zaginionego wspólnika za zmarłego (art. 29 i 30 KC). Śmierć wspólnika nie jest jednak bezwzględną przesłanką rozwiązania spółki jawnej. Ustawodawca umożliwił dalsze istnienie spółki pomiędzy pozostałymi wspólnikami lub z udziałem spadkobierców zmarłego wspólnika. Zgodnie z treścią przepisu art. 64 § 1 i § 2 KSH „pomimo śmierci lub ogłoszenia upadłości wspólnika (…) spółka trwa nadal pomiędzy pozostałymi wspólnikami, jeżeli umowa spółki tak stanowi lub pozostali wspólnicy tak postanowią. Uzgodnienie takie powinno w przypadku śmierci lub ogłoszenia upadłości nastąpić niezwłocznie”. W przypadku dalszego istnienia spółki pomiędzy pozostałymi wspólnikami na rzecz spadkobiercy zmarłego wspólnika powinien zostać wypłacony udział kapitałowy, zgodnie z zasadami określonymi w art. 65 KSH. Okoliczność, w której umowa spółki może przewidywać wstąpienie w miejsce zmarłego wspólnika jego spadkobiercy bądź spadkobierców, potwierdza regulacja art. 60 KSH, dopuszczając zawarcie w umowie spółki postanowienia o tym, że prawa zmarłego wspólnika mogą przysługiwać kilku spadkobiercom wspólnie. W myśl art. 60 KSH, w przypadku gdy umowa spółki stanowi, że prawa, jakie miał zmarły wspólnik, służą wszystkim spadkobiercom wspólnie, i nie zawiera w tym względzie szczególnych postanowień, do wykonywania praw związanych z uczestnictwem w spółce wspólnicy powinni wskazać spółce jedną osobę. Czynności dokonane przez pozostałych wspólników przed takim wskazaniem wiążą spadkobierców wspólnika (art. 60 KSH).
Kolejnymi przyczynami rozwiązania spółki jawnej jest jej wypowiedzenie przez wspólnika lub przez wierzyciela wspólnika. O możliwości wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika stanowi przepis art. 61 § 1 KSH. Zgodnie z nim: „ jeżeli spółkę zawarto na czas nieoznaczony, wspólnik może wypowiedzieć umowę spółki na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego.” Umowa spółki jest zawarta na czas nieoznaczony jeżeli stanowi tak postanowienie umowy spółki lub jeśli wspólnicy nie wskazali czasu, na jaki zawierają umowę spółki. W odniesieniu zaś do terminu, w którym wspólnik może wypowiedzieć umowę należy wskazać, że co do zasady, w braku odmiennej regulacji, rokiem obrotowym jest rok kalendarzowy, co oznacza, że w takim przypadku wypowiedzenie umowy spółki powinno nastąpić najpóźniej do 30 czerwca danego roku kalendarzowego. W odniesieniu do terminu odnoszącego się do wypowiedzenia umowy spółki, należy wskazać, że na mocy przepisu art. art. 62 § 2 zd. 2 KSH może on ulec skróceniu, jednakże wydłużenie w umowie spółki jawnej zawartej na czas nieoznaczony terminu wypowiedzenia, jak również wyłączenie możliwości wypowiedzenia umowy spółki należy uznać za niedopuszczalne i sprzeczne z naturą stosunku spółki zawartej na czas nieoznaczony. Wypowiedzenia umowy spółki wspólnik powinien dokonać w formie pisemnego oświadczenia, które powinien złożyć pozostałym wspólnikom albo wspólnikowi uprawnionemu do reprezentowania spółki (art. 61 § 3 KSH). Ustawodawca nie zastrzegł jednak w przedmiotowym przypadku skutku nieważności wypowiedzenia. W związku z tym należy przyjąć, że forma pisemna, o której mowa w art. 62 § 3 KSH, zgodnie z treścią art. 74 § 1 KC w zw. z art. 2 KSH stanowi formę pisemną dla celów dowodowych, tzn. że w sporze nie jest dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron na okoliczność wypowiedzenia umowy spółki. Sąd może jednak przeprowadzić te dowody, jeżeli strony wyrażą na to zgodę lub okoliczność wypowiedzenia umowy będzie uprawdopodobniona za pomocą pisma (art. 74 § 2 KC).
W odniesieniu zaś do możliwości wypowiedzenia umowy spółki przez wierzyciela wspólnika należy wskazać, że w związku z tym, że w okresie trwania spółki jawnej wierzyciel osobisty wspólnika może uzyskać jedynie zajęcie roszczenia o wypłatę udziału kapitałowego na wypadek wystąpienia wspólnika ze spółki (art. 65 KSH) oraz roszczenia o wypłatę udziału wspólnika i wypłatę nadwyżki majątku spółki w toku jej likwidacji (art. 82 § 2 KSH), a prawa te realizują się dopiero w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki albo rozwiązania spółki z innych przyczyn, ustawodawca przewidział w art. 62 § 2 KSH szczególne uprawnienie wierzyciela, który uzyskał zajęcie tych roszczeń, polegające na wypowiedzeniu umowy spółki. Wypowiedzenie umowy spółki umożliwia wierzycielowi osobistemu wspólnika przeprowadzenie egzekucji z zajętych roszczeń i uzyskanie zaspokojenia jego wierzytelności z przysługującego wspólnikowi udziału w majątku spółki.
Ostatnią z przyczyn wymienionych w art. 58 jest rozwiązanie spółki przez sąd. Rozwiązania spółki przez sąd może żądać, z ważnych przyczyn, każdy ze wspólników spółki jawnej, z tym że jeżeli ta przyczyna dotyczy jedynie jednego wspólnika to sąd może na wniosek pozostałych wspólników orzec o wyłączeniu tego wspólnika ze spółki. Ustawodawca nie wskazał czym są owe „ważne powody” W literaturze przyjmuje się, iż ważne powody mogą mieć charakter obiektywny, tj. przedmiotowy, niezwiązany z osobą któregokolwiek ze wspólników (np. trwała niemożność osiągnięcia celu gospodarczego spółki, zmniejszenie majątku spółki powodujące, że dalsza jej działalność jest niemożliwa lub niecelowa, trwała niezdolność do konkurowania na rynku), lub subiektywny, tj. podmiotowy, odnoszący się do osoby wspólnika. Jednocześnie przyczyny subiektywne mogą stanowić okoliczności zawinione przez wspólnika (np. naruszenie zakazu konkurencji – art. 57 § 3 KSH, popełnienie przestępstwa, nieuczciwe lub niedbałe prowadzenie spraw spółki, dokonanie czynów na szkodę innego wspólnika), a także niezawinione (np. długotrwała choroba wspólnika, konieczność wyjazdu za granicę, opuszczenie miejscowości, w której spółka ma siedzibę i prowadzi swą działalność, niemożność wniesienia umówionego wkładu, której nie można było przewidzieć). Ogólnie stwierdzono, że ważnym powodem rozwiązania spółki są takie okoliczności, których powstanie stwarza przeszkodę lub znaczne utrudnienie dalszej działalności spółki lub czyni jej dalsze istnienie niecelowym lub bezprzedmiotowym.
Reasumując, przyczyn rozwiązania spółki jawnej jest wiele. Większość z nich to zdarzenia zależne od wspólników, niektóre z nich to zdarzenia losowe. Należy jednakże pamiętać, że w ustaniu bytu spółki jawnej zaistnienie przyczyny rozwiązania spółki to dopiero początek, a sam proces likwidacji (bądź inny sposób zakończenia działalności spółki) może zająć długie miesiące.