Co zrobić żeby nie ogłosić upadłości? Jak przekształcić, zmienić sposób prowadzenia działalności? Dogadać się z wierzycielami, żeby poczekali jeszcze miesiąc? Te pytania zadaje sobie wielu przedsiębiorców znajdujących się na skraju bankructwa, którzy chcieliby uratować biznes. Każdy chce żeby jego działalność funkcjonowała jak najlepiej i prężnie się rozwijała jednakże niekiedy, z przyczyn zależnych od nas lub nie, przedsiębiorstwo przestaje być dochodowe i przynosić zyski a nawet popada w coraz większe długi. Wówczas niezwłocznie trzeba podejmować kroki, aby uratować przedsiębiorstwo. Służyć temu może jego restrukturyzacja, która odbywa się na jeden ze sposobów opisanych w ustawie z dnia 15 maja 2015 r. prawo restrukturyzacyjne.
Głównym celem postępowania restrukturyzacyjnego, jak stanowi art. 3 ust. 1 prawa restrukturyzacyjnego jest uniknięcie upadłości dłużnika poprzez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami, a w przypadku postępowania sanacyjnego – również przez przeprowadzenie działań sanacyjnych, przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli.
W odniesieniu do głównych zasad restrukturyzacji to należą do nich zasada ochrony słusznych praw dłużnika oraz zasada dominacji grupowego (zbiorowego) interesu wierzycieli. Postępowanie restrukturyzacyjne jest prowadzone aby dłużnikowi pomoc, zrestrukturyzować (zmienić, polepszyć) jego przedsiębiorstwo a także uchronić je od upadłości. Jednocześnie jednak procedura restrukturyzacyjna chroni interesy wierzycieli – tak aby uzyskali oni zaspokojenie swoich wierzytelności, które przysługują im w stosunku do dłużnika.
Jeśli chodzi o samą restrukturyzację to prawo restrukturyzacyjne wskazuje na cztery możliwości przeprowadzenia restrukturyzacji: 1) w postępowaniu o zatwierdzenie układu; 2) w przyspieszonym postępowaniu układowym; 3) w postępowaniu układowym; 4) w postępowaniu sanacyjnym. Szczegółowe przesłanki do przeprowadzenia każdego z rodzajów postępowań restrukturyzacyjnych zostały uregulowane w art. 3 prawa restrukturyzacyjnego.
Postępowanie o zatwierdzenie układu to najprostsze i najmniej skomplikowane z postępowań restrukturyzacyjnych. Odbywa się ono również przy minimalnym udziale sądu. Jego celem jest zawarcie układu w wyniku samodzielnego zbierania głosów wierzycieli przez dłużnika bez udziału sądu. Może ono być przeprowadzone jeżeli suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem. Kolejnym rodzajem postępowania restrukturyzacyjnego jest przyspieszone postępowanie układowe, którego celem jest umożliwienie dłużnikowi zawarcia układu po sporządzeniu spisu wierzytelności w uproszczonym trybie. Może być prowadzone, jeżeli suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem. Klasyczne postępowanie układowe umożliwia dłużnikowi zawarcie układu po sporządzeniu i zatwierdzeniu spisu wierzytelności. Może prowadzić dłużnik, który nie może prowadzić przyspieszonego postępowania układowego, dlatego że suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem przekracza 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem. Postępowanie sanacyjne zaś
umożliwia dłużnikowi przeprowadzenie działań sanacyjnych oraz zawarcie układu po sporządzeniu i zatwierdzeniu spisu wierzytelności.
Wybór rodzaju postępowania restrukturyzacyjnego, oczywiście w granicach ustawowych przesłanek, należy do dłużnika. Jeżeli postępowanie restrukturyzacyjne wszczyna się na wniosek dłużnika, to sąd restrukturyzacyjny nie może otworzyć innego rodzaju postępowania niż to, o które wnosi dłużnik. Jeżeli dłużnik wybrał niewłaściwy z uwagi na jego sytuację rodzaj postępowania, wówczas sąd oddala taki wniosek.
Podmiotami wobec których może być prowadzone postępowanie restrukturyzacyjne są przeze wszystkim przedsiębiorcy w rozumieniu Kodeksu cywilnego czyli osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna z art. 331 KC prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Postępowanie restrukturyzacyjne może być również prowadzone w stosunku do spółek z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółek akcyjnych nieprowadzących działalności gospodarczej (bowiem nie ma konieczności, aby podmioty te były wykorzystywane do prowadzenia działalności gospodarczej chociaż zazwyczaj ma to miejsce). Co więcej, postępowanie restrukturyzacyjne może być prowadzone w stosunku do wspólników osobowych spółek handlowych ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem a więc wspólników spółki jawnej oraz komplementariuszy w spółce komandytowej oraz w spółce komandytowo-akcyjnej. Ostatnią grupą posiadającą zdolność restrukturyzacyjną są wspólnicy spółki partnerskiej. Jednocześnie prawo restrukturyzacyjne bardzo szczegółowo określa podmioty, wobec których nie można przeprowadzić postępowania restrukturyzacyjnego. Zaliczamy do nich: Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, Bank Gospodarstwa Krajowego, oddziały banków zagranicznych, spółdzielnie kasy oszczędnościowo-kredytowe, firmy inwestycyjne, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji, fundusze inwestycyjne a także szereg innych podmiotów.
Restrukturyzację przeprowadza się wobec dłużnika niewypłacalnego bądź zagrożonego niewypłacalnością. Pojęcie niewypłacalności należy rozumieć zgodnie z ustawą – prawo upadłościowe czyli niewypłacalność to utrata zdolności do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Celem ułatwienia oceny, czy podmiot już stał się niewypłacalny, w przepisach prawa upadłościowego ustanowiono domniemanie, zgodnie z którym dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące. W odniesieniu do dłużników będących osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną ustawodawca uregulował również drugi rodzaj niewypłacalności – niewypłacalność majątkową. Ma ona miejsce w sytuacji, gdy zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące. Wątpliwości może budzić to jak rozumieć pojęcie zagrożenia niewypłacalnością. Zgodnie z art. 6 ust. 3 prawa restrukturyzacyjnego przez dłużnika zagrożonego niewypłacalnością należy rozumieć dłużnika, którego sytuacja ekonomiczna wskazuje, że w niedługim czasie może stać się niewypłacalny. Można przyjąć, że dłużnik jest zagrożony niewypłacalnością, jeżeli pomimo wykonywania swoich zobowiązań i posiadania zdolności do ich wykonywania, według rozsądnej i obiektywnej oceny jego sytuacji ekonomicznej należy przewidywać, że w niedługim czasie stanie się niewypłacalny. Dłużnik może przewidywać swoją niewypłacalność w związku z brakiem możliwości wykonania zobowiązań pieniężnych, jak i niepieniężnych, które może skutkować naliczeniem kar umownych czy powstaniem roszczeń odszkodowawczych. Na przykład przedsiębiorca budowlany, z uwagi na brak środków, wzrost cen usług podwykonawców i materiałów, popełnione błędy przy kosztorysie stanowiącym podstawę dla wynagrodzenia ryczałtowego nie jest w stanie wykonać całości przedmiotu umowy (por. R. Adamus, Prawo restrukturyzacyjne, Komentarz, Warszawa, 2019 r.)
Jednocześnie należy wskazać, że istnieją negatywne przesłanki do wszczęcia i prowadzenia postępowania restrukturyzacyjnego. Nawet jeśli dłużnik rzeczywiście spełnia wszystkie przesłanki pozytywne to sąd odmawia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego (każdego rodzaju) jeżeli skutkiem tego postępowania byłoby pokrzywdzenie wierzycieli. Pokrzywdzenie wierzycieli to klauzula generalna, a sąd każdorazowo, przed otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego będzie oceniał czy prowadzenie go nie spowoduje gorszego potraktowania wierzycieli niż gdyby postępowanie nie nastąpiło. Jednocześnie sąd odmawia otwarcia postępowania układowego lub sanacyjnego również, jeżeli nie została uprawdopodobniona zdolność dłużnika do bieżącego zaspokajania kosztów postępowania i zobowiązań powstałych po jego otwarciu.
Reasumując, postępowanie restrukturyzacyjne ma na celu uchronienie dłużnika przed upadłością przez podjęcie odpowiednich środków prawnych i faktycznych. Oczywiście to czy przyniesienie ono skutek w dużej mierze zależy od woli wierzycieli a także chęci dłużnika i jego możliwościach. Sama procedura restrukturyzacji może przebiegać na różne sposoby – mniej lub bardziej skomplikowane. Najważniejsze jednak , żeby za pomocą tego postępowania udało się uchronić przedsiębiorstwo dłużnika.