M&A, mergers and acquisitions, fuzje i przejęcia. Każdy, nawet osoba, która nie posiada wykształcenia prawniczego wie, że pomiędzy spółkami prawa handlowego (zarówno spółkami osobowymi jak i kapitałowymi choć nacisk należy położyć tutaj na spółki kapitałowe) występują rozmaite stosunki związane z ich strukturą organizacyjną. Kodeks spółek handlowych w szczegółowy sposób reguluje każdy z tych procesów tj. łączenie się spółek, ich podziały a także przekształcenia. Przyczyn, dla których zachodzą te procesy może być wiele. Czasami jest to chęć zwiększenia zysków, rozszerzenia przedmiotu działalności. Bywa też tak, że jedynie procesy mające na celu transformacje spółki mogą pomóc jej zachować swój byt – nawet jeśli w zmienionym kształcie. W niniejszym artykule zajmiemy się łączeniem się spółek.
W odniesieniu do łączenia się spółek, zgodnie z przepisem art. 492 KSH możemy wyróżnić dwa rodzaje połączenia. Pierwszy z nich to łączenie się przez przejęcie. Polega on na tym, że cały majątek spółki przejmowanej jest przenoszony na spółkę przejmującą za udziały lub akcje, które spółka przejmująca wydaje wspólnikom spółki przejmowanej. Drugi ze sposobów to łączenie się poprzez zawiązanie nowej spółki. Polega on na tym, że majątek wszystkich spółek kapitałowych, które biorą udział w połączeniu przechodzi na nowo zawiązaną spółkę, której udziały lub akcje trafiają do wspólników łączących się spółek.
Jednocześnie należy wskazać, że nie wszystkie rodzaje spółek prawa handlowego są w tożsamy sposób uprawnione do uczestnictwa w procesach połączeniowych. W odniesieniu do spółek kapitałowych występuje dużo większa swoboda – mogą one łączyć się ze sobą oraz ze spółkami osobowymi. Spółka kapitałowa może być zarówno spółką łączącą się jak i spółką powstającą poprzez połączenie, spółką przejmowaną oraz spółką przejmującą. Zdecydowanie mniej swobody jest w przypadku spółki osobowej – spółka ta nie może być spółką przejmującą albo spółką nowo zawiązaną. Wynika z tego również to, że jeżeli kilka spółek łączy się ze sobą to mogą zawiązać jedynie spółkę kapitałową. Innymi słowy mówiąc, efektem końcowym połączenia będzie zawsze spółka kapitałowa, nigdy spółka osobowa. Na koniec należy wskazać, że nie może łączyć się spółka w likwidacji, która rozpoczęła podział majątku, ani spółka w upadłości.
To co jest kluczowe w przypadku łączenia się spółek to to, że spółka przejmująca albo spółka nowo zawiązana wstępuje z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej albo spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki. Na spółkę przechodzą ulgi, zezwolenia, koncesje. Wspólnicy „starych” spółek stają się wspólnikami spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej.
Jeśli chodzi o etapy łączenia się spółek to możemy wyróżnić 4. Etap pierwszy zwany jest przygotowawczym lub menedżerskim (art. 498–505 oraz 517–520 KSH). Zasadnicza rola przypada w nim zarządom łączących się spółek (wspólnikom prowadzącym sprawy spółki – jeśli mówimy o spółce osobowej). Pierwszą czynnością tego etapu, uregulowaną w KSH, jest sporządzenie i uzgodnienie przez zarządy (wspólników) łączących się spółek pisemnego planu połączenia (art. 498 oraz 517 KSH). Stworzenie planu połączenia wymaga współpracy pomiędzy zarządami łączących się spółek. Przepis art. 499 KSH reguluje co powinien zawierać plan połączenia. Należy wskazać, że to co zostało wskazane w ustawie to minimum konieczne do spełnienia, jednakże zarządy mogą zdecydować o umieszczeniu również innych kwestii w planie połączenia. Koniecznie w planie połączenia należy wskazać: 1. typ, firmę i siedzibę każdej z łączących się spółek, sposób łączenia, a w przypadku połączenia przez zawiązanie nowej spółki – również typ, firmę i siedzibę tej spółki; 2. stosunek wymiany udziałów lub akcji spółki przejmowanej bądź spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki na udziały lub akcje spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej i wysokość ewentualnych dopłat; 3. zasady dotyczące przyznania udziałów albo akcji w spółce przejmującej bądź w spółce nowo zawiązanej; 4. dzień, od którego udziały albo akcje, o których mowa w pkt 3, uprawniają do uczestnictwa w zysku spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej; 5. prawa przyznane przez spółkę przejmującą bądź spółkę nowo zawiązaną wspólnikom oraz osobom szczególnie uprawnionym w spółce przejmowanej bądź w spółkach łączących się przez zawiązanie nowej spółki; 6. szczególne korzyści dla członków organów łączących się spółek, a także innych osób uczestniczących w połączeniu, jeżeli takie zostały przyznane. Co więcej, do planu połączenia należy dołączyć projekt uchwał o połączeniu spółek, projekt zmian umowy albo statutu spółki przejmującej bądź projekt umowy albo statutu spółki nowo zawiązanej, ustalenie wartości majątku spółki przejmowanej bądź spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki, na określony dzień w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku o ogłoszenie planu połączenia, oświadczenie zawierające informację o stanie księgowym spółki sporządzoną dla celów połączenia na dzień, o którym mowa w pkt 3, przy wykorzystaniu tych samych metod i w takim samym układzie jak ostatni bilans roczny.
Obowiązkiem zarządów jest zgłoszenie do sądu rejestrowego planu połączenia wraz z wnioskiem o wyznaczenie biegłego rewidenta, którego zadaniem będzie kontrola planu podziału w zakresie poprawności i rzetelności. Sądem rejestrowym, który będzie wyznaczał biegłego rewidenta jest sąd rejestrowy właściwy według siedziby spółki przejmującej albo spółki, która ma być zawiązana w miejsce łączących się spółek, wyznacza biegłego na wspólny wniosek spółek podlegających łączeniu. Biegły sporządza opinię w terminie wyznaczonym przez sąd i składa ją wraz z planem połączenia sądowi rejestrowemu oraz zarządom łączących się spółek. Opinia ta powinna zawierać co najmniej stwierdzenie, czy stosunek wymiany udziałów lub akcji, o którym mowa w art. 499 § 1 pkt 2 KSH, został ustalony należycie, wskazanie metody albo metod użytych dla określenia proponowanego w planie połączenia stosunku wymiany udziałów lub akcji wraz z oceną zasadności ich zastosowania oraz wskazanie szczególnych trudności związanych z wyceną udziałów lub akcji łączących się spółek.
Co więcej obowiązkiem zarządu jest również sporządzenie pisemnego sprawozdania uzasadniającego połączenie, jego podstawy prawne i uzasadnienie ekonomiczne, a zwłaszcza stosunek wymiany udziałów lub akcji, o którym mowa w art. 499 § 1 pkt 2. W przypadku szczególnych trudności związanych z wyceną udziałów lub akcji łączących się spółek, sprawozdanie powinno wskazywać na te trudności.
Obowiązkiem zarządu jest także ogłoszenie planu połączenia, które powinno nastąpić nie później niż na miesiąc przed datą zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia, na którym ma być podjęta uchwała o połączeniu.
Etap drugi określany jest mianem właścicielskiego (art. 506 oraz 522 KSH). Dla połączenia spółek konieczny jest bowiem czynny udział organu właścicielskiego. Łączenie się spółek wymaga uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia każdej z łączących się spółek, powziętej większością trzech czwartych głosów, reprezentujących co najmniej połowę kapitału zakładowego, chyba że umowa lub statut spółki przewidują surowsze warunki. Uchwała ta powinna zawierać zgodę na plan połączenia a także na proponowane zmiany umowy albo statutu spółki przejmującej bądź na treść umowy albo statutu nowej spółki. Uchwała ta powinna zostać umieszczona w protokole sporządzonym przez notariusza.
Ostatnim etapem jest rejestracja połączenia przez sąd rejestrowy, czyli wpis połączenia do rejestru przedsiębiorców oraz ogłoszenie o połączeniu (art. 507–508 oraz 523–524 KSH). Zarząd każdej z łączących się spółek powinien zgłosić do sądu rejestrowego uchwałę o łączeniu się spółki w celu wpisania do rejestru wzmianki o takiej uchwale ze wskazaniem, czy łącząca się spółka jest spółką przejmującą, czy spółką przejmowaną. Połączenie następuje z dniem wpisania połączenia do rejestru właściwego według siedziby, odpowiednio spółki przejmującej albo spółki nowo zawiązanej (dzień połączenia). Wpis ten wywołuje skutek wykreślenia spółki przejmowanej albo spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki. (por. Z. Jara, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa, 2020 r.)
Na koniec należy sporządzić ogłoszenie o połączeniu spółek. Jest ono dokonywane na wniosek spółki przejmującej albo spółki nowo zawiązanej.
Reasumując, połączenie się spółek, nieważne czy następuje w trybie łączenia się przez przejęcie czy w trybie zawiązania nowej spółki to proces skomplikowany, który może trwać miesiącami. W przypadku spółki kapitałowej zaangażowany jest w niego zarówno organ właścicielski jak i organ prowadzący sprawy i reprezentujący spółkę. W przypadku spółki osobowej wszelkie czynności wykonują wspólnicy. Z całą pewnością decyzja o połączeniu się spółek powinna być podejmowana po rozważeniu wszystkich za i przeciw i analizie korzyści, które może przynieść spółce połączenie.