Zaspokojenie zastawnika zastawu rejestrowego

Zastaw rejestrowy służy zabezpieczeniu wierzytelności. Zazwyczaj polega to na tym, że zastaw po prostu obciąża rzecz, z której zastawca może w dalszym ciągu korzystać a następnie  spłaca on swój dług na skutek czego zastaw wygasa i podlega wykreśleniu z rejestru zastawów. Może się jednak zdarzyć tak, że dłużnik będący zastawcą nie spełni swojego obowiązku. Wówczas zastawnik będzie uprawniony do zaspokojenia swojego roszczenia z przedmiotu zastawu rejestrowego. Ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów w szczegółowy sposób reguluje sposób zaspokojenia zastawnika z przedmiotu zastawu, jednakże odwołuje się w swojej treści również do innych ustaw. Z punktu widzenia wierzyciela zastawu rejestrowego czyli zastawnika przepisy te mają kluczowe znaczenie. 

Najważniejszą zasadą regulującą sposób zaspokojenia zastawnika z przedmiotu zastawu rejestrowego jest to, że wierzytelność zabezpieczona zastawem rejestrowym ulega zaspokojeniu z przedmiotu obciążonego zastawem z pierwszeństwem przed tymi wierzytelnościami, które nie są   nieobciążone zastawem. Oczywiście, przepisy mogą przewidywać odstępstwo od tego. 

Co do zasady zaspokojenie zastawnika następuje na podstawie przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Konsekwencją zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonej zastawem przez egzekucję sądową będzie uczestniczenie zastawnika w podziale sumy uzyskanej z egzekucji w zbiegu z innymi wierzycielami, zarówno rzeczowymi, jak i osobistym. W sytuacji, w której umowa zastawnicza przewiduje inne sposoby zaspokojenie zastawnika od chwili zajęcia przedmiotu zastawu rejestrowego przez komornika lub inny organ egzekucyjny zastawnik nie może podejmować czynności mających na celu zaspokojenie. Podstawą wszczęcia egzekucji w celu zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonej zastawem (zwykłym, ustawowym, rejestrowym i skarbowym) jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności, czyli tytuł wykonawczy. Tytułami egzekucyjnymi są, zgodnie z art. 777 KPC, orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugoda zawarta przed sądem, orzeczenie referendarza sądowego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniuinne orzeczenieugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej, akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie określonych, albo też wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy w akcie wskazano termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie, akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy w akcie wskazano zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie obowiązku, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności, a także akt notarialny określony powyżej, w którym niebędąca dłużnikiem osobistym osoba, której rzecz, wierzytelność lub prawo obciążone jest hipoteką lub zastawem, poddała się egzekucji z obciążonego przedmiotu w celu zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej zabezpieczonemu wierzycielowi. Oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji może być złożone także w odrębnym akcie notarialnym. Podział sumy uzyskanej z egzekucji następuje według zasad: uprzywilejowania i równorzędności oraz proporcjonalności, bądź pierwszeństwa. Zasada uprzywilejowania polega na tym, że jedne należności są uprzywilejowane względem drugich. Zasada równoważności występuje wówczas, gdy brak jest uprzywilejowania jednych należności w stosunku do innych. W prawie polskim zasada ta ma zastosowanie w ramach poszczególnych kategorii. Jednak ustawodawca odstępuje czasami od tej zasady. Zasada pierwszeństwa (priorytetu) polega na tym, że kolejność zaspokojenia poszczególnych należności wynika z określonych przez ustawodawcę zdarzeń prawnych. 

Jeśli chodzi o inne sposoby egzekucji to ustawa przewiduje szereg takich sposobów. Pierwszym z nich jest przejęcie przedmiotu zastawu na własność. Jest to możliwe, jeżeli: zastaw rejestrowy ustanowiony został na instrumentach finansowych zapisanych na rachunku papierów wartościowych lub na innym rachunku w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi albo przedmiotem zastawu rejestrowego są rzeczy występujące powszechnie w obrocie towarowym albo przedmiotem zastawu rejestrowego są rzeczy, wierzytelności i prawa lub zbiory rzeczy lub praw stanowiące całość gospodarczą, a strony w umowie zastawniczej ściśle oznaczyły wartość przedmiotu zastawu albo określiły sposób ustalenia jego wartości dla zaspokojenia zastawnika albo przedmiotem zastawu rejestrowego jest wierzytelność z rachunku bankowego. 

Drugim ze sposobów jest zaspokojenie zastawnika przez sprzedaż rzeczy zastawionej. Następuje to w drodze przetargu publicznego, który przeprowadzi notariusz lub komornik, w terminie 14 dni od dnia złożenia przez zastawnika wniosku o dokonanie sprzedaży.

W przypadku któregokolwiek z powyższych sposobów zastawnik powinien na piśmie zawiadomić zastawcę o zamierzonym podjęciu działań zmierzających do zaspokojenia jego roszczeń wynikających z zastawu rejestrowego.  Zastawca może w ciągu 7 dni od dnia zawiadomienia, o którym mowa w ust. 1, zaspokoić zastawnika bądź wystąpić do sądu z powództwem o ustalenie, że wierzytelność nie istnieje albo nie jest wymagalna w całości lub w części. Jeżeli powództwo zostało wniesione po upływie terminu, o którym mowa w ust. 2, zabezpieczenie roszczenia jest niedopuszczalne.

Przepisy prawa wprowadzają także dwa sposoby na zaspokojenie zastawnika, w sytuacji gdy przedmiotem zastawu jest zbiór rzeczy i praw stanowiących całość gospodarczą, a umowa zastawnicza dopuszcza zaspokojenie zastawnika z dochodów przedsiębiorstwa zastawcy, W takiej sytuacji przedsiębiorstwo może być przejęte w zarząd. W umowie zastawniczej należy określić wymogi, jakie powinien spełniać zarządca takiego przedsiębiorstwa. Zarząd może być również wykonywany przez zastawnika. Co więcej, możliwe jest zaspokojenie zastawnika poprzez wydzierżawienie zbioru rzeczy i praw. Jeżeli na podstawie umowy zastawniczej do zawarcia umowy dzierżawy upoważniony jest zastawnik, przed zawarciem umowy dzierżawy powinien on udostępnić zastawcy projekt umowy dzierżawy. Zastawnik jest odpowiedzialny solidarnie z dzierżawcą za szkody wyrządzone zastawcy przez dzierżawcę.

Jak widać, przepisy prawa w bardzo szczegółowy sposób wskazują sposoby zabezpieczenia zastawnika, w sytuacji, gdy zastawca nie wykonuje swoich zobowiązań. Oprócz rozwiązania modelowego zgodnie z którym zaspokojenie zastawnika następuje na podstawie na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym, prawo przewiduje szereg innych, specyficznych sposobów. Co jest istotne, nie są jednakowe dla każdego przedmiotu zastawu. Przy konstruowaniu umowy zastawniczej niezbędne jest każdorazowe sprawdzenie przepisów ustawy w tym zakresie.