Uczestnicy postępowania po ogłoszeniu upadłości

Postępowanie po ogłoszeniu upadłości toczy się z udziałem wielu podmiotów. Jego celem jest bowiem upłynnienie majątku upadłego a także zaspokojenie roszczeń wierzycieli. Aby było to możliwe, w postępowaniu, oprócz organów postępowania upadłościowego, bierze udział szereg uczestników postępowania, którzy dbają o to, aby ich interesy zostały zrealizowane.

Pierwszym z uczestników postępowania upadłościowego jest upadły

Jest to osoba wobec której ogłoszona została upadłość (zostało wydane postanowienie w przedmiocie ogłoszenia upadłości) w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Wcześniej osoba ta była po prostu niewypłacalnym dłużnikiem, niezdolnym do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Ogłoszenie upadłości nie ma wpływu na zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych upadłego. Jednakże czynności związane z zarządem jego majątkiem wykonuje syndyka. Również wszelkie uprawnienia upadłego związane z uczestnictwem w spółkach lub spółdzielniach po ogłoszeniu upadłości wykonuje syndyk.

Sędzia-komisarz (organ postępowania upadłościowego) może ustanawić dla upadłego kuratora, którego zadaniem jest działanie za upadłego w postępowaniu upadłościowym. Następuje to w sytuacji, gdy upadły nie ma zdolności procesowej i nie działa za niego przedstawiciel ustawowy. Stosuje się to także gdy upadły jest osobą prawną bądź jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, a w składzie jego organów zachodzą braki uniemożliwiające ich działanie. Oczywiście, upadły może podejmować działania, aby usunąć brak zdolności procesowej bądź powołać członków organów, aby to one działały za upadłego.

Możliwa jest sytuacja w której upadły, będący osobą fizyczną, umrze w czasie trwania postępowania po ogłoszeniu upadłości. W takiej sytuacji jego spadkobierca ma prawo brać udział w postępowaniu upadłościowym. Jeżeli spadkobierca nie jest znany albo nie wstąpił do postępowania, sędzia-komisarz na wniosek syndyka albo z urzędu ustanawia kuratora. Ustanowienie kuratora ograniczono do momentu wstąpienia do postępowania upadłościowego spadkobiercy upadłego.

Wierzyciele – kolejni uczestnicy postępowania po ogłoszeniu upadłości

W rozumieniu ustawy – prawo upadłościowe wierzycielem jest każdy uprawniony do zaspokojenia z masy upadłości, choćby wierzytelność nie wymagała zgłoszenia. Powyższa definicja koresponduje z rozumieniem wierzyciela na gruncie przepisów prawa cywilnego materialnego. To podmiot uprawniony do żądania określonego zachowania się przez dłużnika, w celu zaspokojenia usprawiedliwionego interesu wierzyciela, wynikającego z określonego stosunku zobowiązaniowego. Porównując zakresy tych definicji, należy uznać, iż definicja wierzyciela w rozumieniu prawa upadłościowego jest szersza. Uprawnionym do zaspokojenia z masy upadłości jest podmiot, którego wierzytelność umieszczono na liście wierzytelności także z urzędu.

Niezbędnym warunkiem uznania podmiotu za wierzyciela korzystającego z ochrony przewidzianej w prawie upadłościowym jest zamieszczenie go na liście wierzytelności. Wniosek taki należy wyprowadzić z tego, że samo zgłoszenie wierzytelności nie jest wystarczające do uznania za wierzyciela w rozumieniu przepisu art. 189 prawa upadłościowego. Niezbędne jest umieszczenie zgłaszanej wierzytelności na liście. Definicja ta obejmuje zarówno wierzycieli, których wierzytelności „oparte są na tytułach pochodzących od upadłego”, jak i wierzycieli masy upadłości. Bez względu na to, czy w grę wchodzi wierzytelność o charakterze wyłącznie osobistym, wierzytelność osobista zabezpieczona hipoteką lub zastawem na składnikach majątku masy upadłości, czy wreszcie wierzytelność o charakterze wyłącznie rzeczowym.

Zgromadzenie wierzycieli

Wierzyciele tworzą dwa podmioty zbiorowe w toku postępowania upadłościowego. Pierwszy z nich to zgromadzenie wierzycieli.

Zgromadzenie wierzycieli zwołuje sędzia – komisarz w następujących sytuacjach:

1. Jeżeli wg przepisów prawa upadłościowego wymaga się podjęcie uchwały zgromadzenia;
2. Na wniosek przynajmniej dwóch wierzycieli mających łącznie nie mniej niż trzecią część ogólnej sumy uznanych wierzytelności;
3. W innych przypadkach, gdy uzna to za potrzebne. Zgromadzenie wierzycieli nie jest jednak koniecznym organem postępowania upadłościowego – postępowanie może się bowiem toczyć bez jego udziału.

Przepisy prawa upadłościowego wskazują bowiem na następujące sytuacje, w których konieczna jest uchwała zgromadzenia wierzycieli:

1. Wyłączenie z masy upadłości niektórych składników „mienia” upadłego;
2. Wpłacenie przez wierzycieli zaliczki na koszty postępowania;
3. Przyjęcie układu upadłego z jego wierzycielami, zaproponowanego przez uprawnione osoby;
4. Zmiana treści postanowień układu.

W powyższych przypadkach sędzia-komisarz zobowiązuje się zwołać zgromadzenie, gdy tylko zajdą okoliczności uzasadniające konieczność powzięcia uchwały przez zgromadzenie. Prócz tego obowiązany jest on zwołać zgromadzenie, gdy zgłoszono wniosek odpowiadający wymaganiom z pkt 2 (odpowiednia ilość wierzycieli posiadająca określoną ilość wierzytelności). Wierzyciele muszą określić przedmiot obrad, aby sędzia-komisarz mógł zwołać zgromadzenie. Poza tym od uznania sędziego-komisarza zależy, czy i kiedy zwoła zgromadzenie wierzycieli.

Obrady zgromadzenia wierzycieli

Zwołanie zgromadzenia wierzycieli następuje poprzez obwieszczenie sędziego-komisarza, w którym wskazuje termin, miejsce i przedmiot obrad oraz sposób głosowania. Obwieszczenia dokonuje się przynajmniej na dwa tygodnie przed terminem zgromadzenia wierzycieli. Zgromadzeniu wierzycieli przewodniczy sędzia-komisarz a z przebiegu zgromadzenia wierzycieli sporządza się protokół. Syndyk, członkowie rady wierzycieli i upadły wezwany do udzielenia wyjaśnień obowiązani są stawić się na zgromadzeniu wierzycieli. Ich niestawiennictwo jednak, choćby usprawiedliwione, nie stanowi przeszkody do odbycia zgromadzenia wierzycieli.

W zgromadzeniu wierzycieli mają prawo uczestniczyć z prawem głosu wierzyciele, których wierzytelności zostały uznane. Wierzyciele głosują z sumą wierzytelności umieszczoną na liście wierzytelności. Głosowanie na zgromadzeniu wierzycieli przeprowadza się ustnie lub pisemnie, a opis przebiegu i wynik głosowania zamieszcza się w protokole. Uchwały na zgromadzeniu wspólników zapadają bez względu na liczbę obecnych, większością głosów wierzycieli mających przynajmniej piątą część ogólnej sumy wierzytelności przypadających wierzycielom uprawnionym do uczestniczenia w tym zgromadzeniu.

Rada wierzycieli

Drugim organem, który tworzą wierzyciele jest rada wierzycieli. Zadaniem rady wierzycieli jest reprezentowanie interesu wierzycieli w postępowaniu. Rada wierzycieli to organ fakultatywny, postępowanie może się toczyć bez jego udziału. W takim wypadku jej uprawnienia wykonuje sędzia-komisarz. Radę wierzycieli ustanawia sędzia-komisarz w sytuacji, w której uzna to za potrzebne.

Sędzia-komisarz musi ustanowić radę wierzycieli w terminie tygodnia na wniosek uprawnionych podmiotów. Wniosek w tej sprawie może zgłosić upadły, co najmniej trzech wierzycieli lub wierzyciel albo wierzyciele mający łącznie co najmniej piątą część ogólnej sumy wierzytelności. Jeśli trzech wierzycieli złoży wniosek o ustanowienie rady wierzycieli, to jest on wiążący. Nawet jeśli wnioskodawcy nie dysponują 20% ogólnej sumy wierzytelności to sędzia-komisarz musi ustanowić radę. Natomiast wniosek jednego wierzyciela lub dwóch wierzycieli wymaga do związania nim sędziego-komisarza, aby wnioskodawca lub wnioskodawcy dysponowali łącznie minimum 20% ogólnej sumy wierzytelności. W każdym z tych wypadków, jak również na wniosek samego upadłego, sędzia-komisarz jest zobowiązany ustanowić radę wierzycieli. Zależnie od treści wniosku i posiadanej większości sędzia-komisarz ustanawia radę i powołuje do jej składu konkretnych wierzycieli.

Skład rady wierzycieli

W skład rady wierzycieli wchodzi pięciu członków i dwóch zastępców powoływanych spośród wierzycieli dłużnika będących uczestnikami postępowania. Rada wierzycieli może składać się z trzech członków, jeżeli liczba wierzycieli dłużnika będących uczestnikami postępowania jest mniejsza niż siedem. Jeśli chodzi zaś o odwołanie członków rady wierzycieli to sędzia – komisarz może dokonać tego jeżeli nie pełnią należycie swoich obowiązków i w ich miejsce powołać nowych członków rady wierzycieli. Sędzia -komisarz odwołuje również członków rady wierzycieli na ich wniosek. Członkowi rady wierzycieli pełnią swoje funkcję osobiście lub przez pełnomocników.

Zadania rady wierzycieli

Zadaniem rady wierzycieli jest pomoc syndykowi a także kontrola jego czynności, badanie stanu funduszów masy upadłości, udzielanie zezwolenia na czynności, które  mogą być dokonane tylko za zezwoleniem rady wierzycieli oraz wyrażanie opinii każdorazowo gdy zażąda tego sędzia komisarz lub syndyk.

Jednocześnie, zezwolenia rady wierzycieli, pod rygorem nieważności wymagają następujące czynności:

1. Dalsze prowadzenie przedsiębiorstwa przez syndyka, jeżeli ma trwać dłużej niż trzy miesiące od dnia ogłoszenia upadłości;
2. Odstąpienie od sprzedaży przedsiębiorstwa jako całości;
3. Sprzedaż z wolnej ręki mienia wchodzącego w skład masy upadłości;
4. Zaciąganie pożyczek lub kredytów oraz obciążenie majątku upadłego ograniczonymi prawami rzeczowymi;
5. Uznanie, zrzeczenie się i zawarcie ugody co do roszczeń spornych oraz poddanie sporu rozstrzygnięciu sądu polubownego. Rada wierzycieli wykonuje swoje czynności poprzez podejmowanie uchwał, chyba że jej regulamin stanowi inaczej.

Jak widać, w postępowaniu po ogłoszeniu upadłości uczestniczy szereg podmiotów. Ich cele i zadania są różne. Zadaniem upadłego jest dbać o to żeby jego majątek został spieniężony w taki sposób, aby jak najwięcej wierzycieli uzyskało zaspokojenie. Wierzyciele przede wszystkim reprezentują swoje indywidualne interesy. Łączą się też w organy, których zadaniem jest kontrola i wyrażenie zgody na podejmowanie określonych czynności.