Upadłość

Ogłoszenie upadłości – skutki, obowiązki, zobowiązania

Postępowania upadłościowe to długi i żmudny proces trwający nawet latami. W jego czasie sytuacja dłużnika (a później upadłego) zmienia się. W momencie wszczęcia postępowania, gdy wystąpi któraś z przesłanek niewypłacalności jest on po prostu dłużnikiem. Pierwszą przesłanką jest opóźnianie się z wykonywaniem swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Drugą przesłanką jest sytuacja, gdy pasywa przekraczają wartość aktywów a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące. Ta sytuacja może nastąpić jedynie gdy dłużnik jest osobą prawną bądź jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej.

Niekiedy uda mu się spłacić zobowiązania, bądź zwiększyć majątek co skutkować będzie brakiem konieczności prowadzenia postępowania upadłościowego. Jednakże, w przeważającej mierze konieczne będzie dalsze prowadzenie postępowania upadłościowego, którego głównym celem jest zaspokojenie wierzycieli. W takiej sytuacji kluczowym momentem dla pozycji dłużnika jest ogłoszenie upadłości i stanie się upadłym. Wywołuje to bowiem szereg skutków prawnych w stosunku do samej osoby upadłego, jego majątku jak też w stosunku do postępowań sądowych i administracyjnych, w których bierze udział.

Ogłoszenie upadłości – obowiązki upadłego

W odniesieniu do osoby upadłego jednym z najważniejszych jego obowiązków jest wskazanie i wydanie syndykowi całego swojego majątku. Oczywiście musi też wydać dokumenty dotyczące prowadzonej przez upadłego działalności, jego majątku, rozliczeń. W szczególności przekazuje księgi rachunkowe, inne ewidencje prowadzone dla celów podatkowych oraz korespondencję. Obowiązek upadłego wskazania swego majątku nie ogranicza się do udzielenia syndykowi ogólnych wyjaśnień o stanie tego majątku. Obejmuje on również obowiązek przekazania syndykowi szczegółowych informacji co do poszczególnych przedmiotów majątkowych. Trzeba podać informacje o ich istnieniu, położeniu, sposobie korzystania i zarządu, podstawie i treści tytułu prawnego, obciążeniach itd. Zobowiązanie do wydania majątku ogranicza się do dokonania takich czynności faktycznych, które, z jednej strony, oznaczają rezygnację upadłego z wykonywania zarządu oraz korzystania z majątku, z drugiej zaś – umożliwiają syndykowi korzystanie z tego majątku oraz dysponowanie nim.

Upadły jest zobowiązany do udzielania wyjaśnień sędziowi-komisarzowi oraz syndykowi. Wyjaśnień tych upadły zobowiązany jest udzielać na stosowne żądanie sędziego-komisarza lub syndyka. W zasadzie obowiązuje forma ustna, chyba że ze względu na okoliczności sprawy uprawniony organ uzna za konieczne złożenie wyjaśnień w innej formie.

Pozostałe skutki upadłości wobec osoby dłużnika

Ogłoszenie upadłości skutkuje również wygaśnięciem prokury. Jest to swoistego rodzaju pełnomocnictwo do dokonywania czynności związanych z prowadzoną przez upadłego działalnością gospodarczą.
Ogłoszenie upadłości powoduje też powstanie rozdzielności majątkowej pomiędzy upadłym (jeśli jest to osoba fizyczna) a jego małżonkiem. Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny.

W momencie ogłoszenia upadłości do firmy przedsiębiorcy dodaje się również oznaczenie „w upadłości”. Ma to na celu ujawnienie w obrocie faktu, że przedsiębiorca jest w stanie upadłości. Takie dodanie oznaczenia do firmy pozwoli kontrahentom ocenić ryzyko związane z zawieraniem umów z upadłym. Ujawnienie oznaczenia „w upadłości” w krajowym rejestrze sądowym następuje z urzędu. Dokonanie przez sąd wpisu wymaga jednak doręczenia mu odpisów postanowień o ogłoszeniu upadłości.

Skutki ogłoszenia upadłości wobec majątku dłużnika

Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego. W skład masy upadłości  wchodzi to co należało do majątku dłużnika w dniu ogłoszenia upadłości oraz majątek nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego poza tym co wyłączooe poprzez przepisy prawa upadłościowego. Najważniejszymi przedmiotami niewchodzącymi do masy upadłościowej są: mienie wyłączone spod egzekucji zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego oraz wynagrodzenie za pracę upadłego w części niepodlegającej zajęciu.

Utrata prawa do korzystania z mienia i rozporządzania nim

Z dniem ogłoszenia upadłości upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania z mienia wchodzącego w skład masy upadłościowej i rozporządzania nim. Skutek ten powstaje już w momencie wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości, a nie dopiero z chwilą uprawomocnienia się postanowienia. Jednocześnie upadły nie traci w tym momencie prawa własności do składników majątku. Traci on jedynie uprawnienia do rozporządzania nimi i do korzystania z nich. Co za tym idzie nie może korzystać z atrybutów prawa własności przysługujących mu.

Czynności prawne upadłego, które dotyczą mienia wchodzącego w skład masy upadłości są nieważne. Spełnienie świadczenia do rąk upadłego dokonane po obwieszczeniu o ogłoszeniu upadłości w Rejestrze nie zwalnia z obowiązku spełnienia świadczenia do masy upadłości. Chyba że równowartość świadczenia upadły przekazał do masy upadłości. Jednocześnie, po ogłoszeniu upadłości składników masy upadłościowej nie można obciążyć hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w celu zabezpieczenia wierzytelności powstałej przed ogłoszeniem upadłości. Nie ma możliwości ustanowienia hipoteki przymusowej ani zastawu skarbowego dla zabezpieczenia wierzytelności powstałej po ogłoszeniu upadłości. Wpis w księdze wieczystej lub w rejestrze dokonany z naruszeniem powyższego podlega wykreśleniu z urzędu. Podstawą wykreślenia jest postanowienie sędziego-komisarza stwierdzające niedopuszczalność wpisu. Na to postanowienie przysługuje zażalenie.

Upadłość a zobowiązania pieniężne upadłego

Z dniem ogłoszenia upadłości, że zobowiązania pieniężne upadłego, których termin płatności jeszcze nie nastąpił stają się wymagalne. Zobowiązania majątkowe niepieniężne zmieniają się z dniem ogłoszenia upadłości w zobowiązania pieniężne. Z tym dniem stają się płatne, chociażby termin ich wykonania jeszcze nie nastąpił. Z masy upadłości można zaspokoić odsetki od wierzytelności, należne od upadłego, za okres do dnia ogłoszenia upadłości. Przepisy prawa upadłościowego bardzo szczegółowo regulują również kwestie dotyczące potrącenia wierzytelności upadłego z wierzytelnością wierzyciela upadłego. Określają przypadki kiedy jest to możliwe, a także kiedy jest to niedopuszczalne.

Skutki ogłoszenia upadłości dla umów upadłego

Prawo upadłościowe określa skutki jakie ogłoszenie upadłości powoduje dla takich umów jak umowa zlecenia, umowa komisu, umowa agencyjna, umowa pożyczki, najmu, dzierżawy, użyczenia. W odniesieniu do umowy zlecenia i umowy komisu to jeśli upadły był odpowiednio dającym zlecenie lub komitentem umowy wygasają. Jeśli upadły był zaś przyjmującym zlecenie lub komisantem wówczas od umowy można odstąpić z dniem ogłoszenie upadłości. W odniesieniu zaś do umowy agencyjnej to niezależne od tego, która ze stron upadła, umowa agencyjna wygasa. W odniesieniu do umowy użyczenia, jeśli rzecz już wydano wówczas umowa ulega rozwiązaniu na żądanie jednej ze stron. Jeżeli rzeczy nie wydano wówczas umowa wygasa. W odniesieniu do umowy pożyczki to jeśli jej przedmiot nie został jeszcze wydany to umowa również wygasa. Z przepisów postępowania upadłościowego można wyprowadzić zasadę, że ogłoszenie upadłości pociąga za sobą (gdzie się oczywiście da) wygaśnięcie zobowiązań upadłego. Celem uregulowań jest, aby był on stroną jak najmniejszej ilości stosunków prawnych.

Postępowania sądowe, administracyjne i inne po ogłoszeniu upadłości

Postępowania sądowe, administracyjne lub sądowo-administracyjne dotyczące masy upadłościowej można wszczynać już po ogłoszeniu upadłości. Jednakże wszcząć może je syndyk lub też mogą być wszczęte przeciwko syndykowi. Syndyk prowadzi je na rzecz upadłego, lecz w imieniu własnym. Postępowanie sądowe, administracyjne lub sądowo-administracyjne w sprawie wszczętej przeciwko upadłemu przed dniem ogłoszenia upadłości o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości, może być podjęte przeciwko syndykowi tylko w przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym wierzytelność ta po wyczerpaniu trybu określonego ustawą nie zostanie umieszczona na liście wierzytelności.

Odmiennie wygląda kwestia dotycząca postępowania egzekucyjnego. Jeśli jest ono skierowane do majątku wchodzącego w skład masy upadłości, wszczęte przed dniem ogłoszenia upadłości, ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości. Postępowanie to umarza się z mocy prawa po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości.

Reasumując, ogłoszenie upadłości to moment, który ma wpływ na osobę upadłego, jego zobowiązania, majątek oraz postepowania sądowe i administracyjne, w których jest on stroną.

Od tego momentu traci on cały szereg swoich uprawnień, które przejmuje syndyk. Upadły nie może od tego momentu zrobić niemalże nic. Każde jego działanie jest objęte kontrolą syndyka. Syndyk dąży do tego, aby wierzyciele upadłego uzyskali zaspokojenie swoich roszczeń. Syndyk pilnuje również, aby upadły nie próbował ratować pozostałości swojego majątku wyzbywając się go (co i tak byłoby nieważne). Ogłoszenie upadłości ma również istotny wpływ na stosunki majątkowe małżeńskie, oznaczenie przedsiębiorstwa itp. Od tego momentu dłużnik jest upadłym i przez ten pryzmat jest niestety postrzegany.

Przeczytaj także:

Jak ogłosić upadłość spółki?