Likwidacja masy upadłości
W całym postępowaniu upadłościowym i postępowaniu po ogłoszeniu upadłości, likwidacja majątku dłużnika czyli masy upadłości to z całą pewnością najtrudniejszy moment dla upadłego. To na tym etapie majątek, który zdobywał i budował latami jest sprzedawany, aby zaspokoić roszczenia wierzycieli. Jednakże, jest to element konieczny i niezbędny tego postępowania. Tylko w taki sposób może nastąpić oddłużenie upadłego. Wobec czego bardzo ważne jest, aby likwidacja masy upadłości przebiegała zgodnie z przepisami prawa upadłościowego.
Ogłoszenie upadłości
Organem odpowiedzialnym za likwidację masy upadłości jest syndyk. Po ogłoszeniu upadłości niezwłocznie przystępuje on do sporządzenia spisu inwentarza i oszacowania masy upadłości. Sporządza też plan likwidacyjny. Spis inwentarza to nic innego jak wykaz wszystkich składników majątkowych upadłego. W spisie inwentarza ujmuje się wszystkie prawa, objęte ruchomości, nieruchomości oraz środki pieniężne zgromadzone w kasie i na rachunkach bankowych. Plan likwidacyjny zawiera natomiast proponowane sposoby sprzedaży składników majątku upadłego. W szczególności określa sprzedaż przedsiębiorstwa, termin sprzedaży, preliminarz wydatków oraz ekonomiczne uzasadnienie dalszego prowadzenia działalności gospodarczej. Syndyk składa sędziemu-komisarzowi spis inwentarza wraz z planem likwidacyjnym w terminie trzydziestu dni od dnia ogłoszenia upadłości. Na podstawie spisu inwentarza i innych dokumentów upadłego oraz oszacowania syndyk sporządza sprawozdanie finansowe na dzień poprzedzający ogłoszenie upadłości. Sprawozdanie to niezwłocznie przedkłada się sędziemu-komisarzowi.
Po ustaleniu składu masy upadłości syndyk przystępuje do likwidacji masy upadłości. Powinien on podejmować działania umożliwiające zakończenie likwidacji masy upadłości w terminie sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia upadłości. Nałożenie go na syndyka takiego terminu ma na celu przyspieszenie postępowania, aby wierzyciele jak najszybciej uzyskali zaspokojenie swoich roszczeń.
Likwidacja masy upadłości
Likwidacji masy upadłości dokonuje się przez sprzedaż z wolnej ręki lub w drodze przetargu lub aukcji przedsiębiorstwa upadłego w całości lub jego zorganizowanej części, nieruchomości i ruchomości, wierzytelności oraz innych praw majątkowych wchodzących w skład masy upadłości albo przez ściągnięcie wierzytelności od dłużników upadłego i wykonanie innych jego praw majątkowych. Ustawodawca nie preferuje żadnego z powyższych sposobów likwidacji masy upadłości. To rada wierzycieli decyduje o sposobie likwidacji masy upadłości. Jeśli rady wierzycieli nie powołano wówczas dokonuje tego sędzia-komisarz. Syndyk składa wniosek o wyrażenie zgody na określony sposób likwidacji. Rada wierzycieli ma nie więcej niż dwa tygodnie od dnia przedstawienia wniosku przez syndyka na rozpoznanie wniosku. Rada (ewentualnie sędzia-komisarz) może określić, iż wszystkie składniki będą zbywane z wolnej ręki. Może ona też wyznaczyć obowiązkowy przetarg lub aukcje dla wszystkich lub niektórych składników.
Sprzedaż majątku
Ciekawym rozwiązaniem jest zezwolenie na sprzedaż ruchomości przez syndyka z wolnej ręki, bez zezwolenia rady wierzycieli. Może to nastąpić w sytuacji, gdy jest to potrzebne na zaspokojenie kosztów postępowania. Syndyk ma również takie uprawnienie wtedy, gdy ruchomości ulegają szybkiemu zepsuciu albo wskutek opóźnienia sprzedaży straciłyby znacznie na wartości. Rozwiązanie to może też zastosować, jeśli przechowanie ruchomości pociąga za sobą koszty zbyt wysokie w stosunku do ich wartości.
Sprzedaż dokonana w postępowaniu upadłościowym ma skutki sprzedaży egzekucyjnej. Według treści art. 879 KPC, nabycie rzeczy ruchomej (w tym statku niewpisanego do rejestru okrętowego – art. 1021 KPC) w trybie egzekucji jest nabyciem „bez żadnych obciążeń”, a więc bez obciążenia ograniczonymi prawami rzeczowymi w postaci zastawu lub użytkowania. Dotyczy to również umów najmu lub dzierżawy, gdy ich przedmiotem jest rzecz ruchoma. Przepis art. 1002 KPC bowiem odnosi się do egzekucyjnej sprzedaży nieruchomości oddanych w najem lub dzierżawę.
Z tak ujętym przejściem prawa własności wiąże się zakaz podnoszenia przeciwko nabywcy zarzutów co do ważności nabycia. Dotyczy to zarówno zarzutów opartych na naruszeniu przepisów prawa procesowego (np. że w postępowaniu brał udział komornik wyłączony z mocy ustawy), jak i prawa materialnego (np. że czynność była dotknięta wadą oświadczenia woli). Nabycie to ma zatem charakter pierwotny. Jest więc niezależne od istnienia prawa własności po stronie egzekwowanego dłużnika i powoduje wygaśnięcie wszelkich praw obciążających sprzedaną ruchomość. Wygasa również zastaw przymusowy przysługujący Skarbowi Państwa z tytułu należności podatkowych. Nabywca składników masy upadłości nie odpowiada za zobowiązania podatkowe upadłego, także powstałe po ogłoszeniu upadłości. Sprzedaż nieruchomości powoduje wygaśnięcie praw oraz praw i roszczeń osobistych ujawnionych przez wpis do księgi wieczystej. Dotyczy to również praw i roszczeń zgłoszonych sędziemu-komisarzowi w sytuacji, ale nie ujawnionych w księdze wieczystej.
Zakres sprzedaży
Jeśli chodzi o zakres sprzedaży ustawodawca w zdecydowany sposób preferuje, aby przedsiębiorstwo upadłego zbyto w całości. Odstąpienie od tej zasady jest możliwe jedynie w sytuacji, gdy sprzedaż całości przedsiębiorstwa jest niemożliwa. Wówczas powinno się dążyć do zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Na nabywcę przedsiębiorstwa upadłego przechodzą wszelkie koncesje, zezwolenia, licencje i ulgi, które zostały udzielone upadłemu. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy odrębne ustawy stanowią inaczej. Co jest istotne, jeśli planowana jest sprzedaż przedsiębiorstwa upadłego w całości, wówczas przy sporządzaniu spisu inwentarza i oszacowania masy upadłości ( a jeśli możliwość takiej sprzedaży ujawniła się w późniejszym etapie postępowania – wówczas odrębnie), biegły wybrany przez syndyka powinien sporządzić opis i oszacowanie przedsiębiorstwa upadłego. W opisie i oszacowaniu należy uwzględnić w szczególności przedmiot działalności przedsiębiorstwa, nieruchomości wchodzące w jego skład, ich obszar, oznaczenie księgi wieczystej lub zbioru dokumentów, one środki trwałe, stwierdzone prawa oraz obciążenia.
Umowa sprzedaży zawierana jest przez syndyka, w terminie określonym przez sędziego -komisarza. Termin ten jednak nie może być dłuższy niż cztery miesiące od dnia zatwierdzenia wyboru oferenta przez sędziego-komisarza.
Jak wskazano powyżej, syndyk powinien dążyć do tego, aby sprzedaż całe przedsiębiorstwo dłużnika. Dopiero gdy nie jest to możliwe powinna nastąpić sprzedaż zorganizowanej części przedsiębiorstwa upadłego. A gdy tego również nie da się osiągnąć, syndyk powinien wyprzedawać pojedyncze składniki masy upadłościowej.
Likwidacja wierzytelności i praw majątkowych
Syndyk ma również możliwość dokonać likwidacji wierzytelności i praw majątkowych przysługujących upadłemu. W odniesieniu do likwidacji wierzytelności powinno to nastąpić poprzez ich zbycie albo ściągnięcie. Wybór likwidacji należy poprzedzić oceną tego, który z powyższych sposobów w lepszy sposób umożliwi zaspokojenie wierzycieli. Jednocześnie należy uwzględnić koszty i oszacować ryzyko niepowodzenia ściągnięcia wierzytelności upadłego.
Jeśli chodzi zaś o likwidację praw majątkowych upadłego to następuje to przez ich wykonanie lub przez ich zbycie. Przy czym zbycie praw majątkowych następuje przy odpowiednim zastosowaniu przepisów dotyczących zbycia przedsiębiorstwa.
Jak widać, likwidacja masy upadłości (czyli po prostu majątku upadłego) to proces dość skomplikowany. Podmiotem, który tego dokonuje jest syndyk. Jest on obowiązany do współdziałania z sędzią-komisarzem i radą wierzycieli (jeśli oczywiście została powołana). Likwidację można przeprowadzić na wiele sposobów i może dotyczyć różnego zakresu. Najważniejsze jednak, aby wykonać ją w myśl głównej dyrektywy postępowania upadłościowego tj. aby likwidacje prowadzić w celu zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Likwidacja masy upadłości to jeden z ostatnich etapów postępowania upadłościowego. Po jej wykonaniu i po dokonaniu podziału sum uzyskanych poprzez likwidację majątku, następuje zaspokojenie roszczeń wierzycieli a postępowanie upadłościowe zmierza ku końcowi.